[Column] Evelien Gubbels: 'Zoektocht naar Chronisch Geluk' (13) Een feest voor de koning – of voor onszelf?

Waarom we vasthouden aan oranje. De diepe psychologie van traditie in een land vol nuchtere mensen.

26 april

Als Nederlanders worden we vaak omschreven als nuchter en bescheiden. "Doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg," is een veelgehoorde uitspraak. We zijn niet van dat overdreven gedoe. En toch trekken we elk jaar massaal oranje hoeden aan, versieren we onze kinderen met vlaggetjes en struinen we urenlang over de vrijmarkt. De meeste mensen vieren het al sinds hun jeugd, maar de cijfers laten zien dat dat niet zozeer komt door enthousiasme over de monarchie. Uit een peiling van Ipsos (april 2024) blijkt dat slechts 57% van de Nederlanders voorstander is van de monarchie (dit was in 2020 nog 74%). Daarnaast is het vertrouwen en de tevredenheid over de koning gedaald naar 44%, minder dan de helft van de Nederlanders.

Toch doen veel Nederlanders mee, zonder altijd te weten waarom. En dat is niet gek. Want Koningsdag gaat allang niet meer over de koning. Het is een collectief feest geworden, en juist daardoor is het misschien wel waardevoller dan ooit. Maar hoe komt het eigenlijk dat we op deze dag zo massaal in oranje verschijnen? Wat maakt die kleur zo bijzonder?

Appeltjes van oranje.. Waarom oranje?

Oranje is de kleur van Nederland – dat weet bijna de hele wereld. Maar waar komt dat vandaan? De kleur verwijst naar de familie Oranje-Nassau, het koninklijk huis van Nederland. De naam komt van het Franse kasteel Orange, dat in de 12e eeuw in bezit kwam van de familie. Vandaag de dag is oranje uitgegroeid tot een symbool van nationale trots en verbondenheid. Niet alleen bij Koningsdag, maar ook bij grote sportevenementen. De kleur oranje is méér dan traditie – het is een gevoel van ‘wij’. Een gevoel van verbondenheid.

Collectieve identiteit: even ‘wij’ in plaats van ‘ik’

Tijdens Koningsdag zijn we even niet alleen maar individuen. Mensen voelen zich onderdeel van ‘de Nederlanders’. De groep die oranje draagt, die meezingt, die spullen verkoopt op een kleedje. Psychologisch gezien versterkt dit onze sociale identiteit: het gevoel dat we ergens bij horen.

In een tijd van individualisering en polarisatie is dat krachtig. Want zelfs als mensen op Facebook lijnrecht tegenover elkaar staan, lopen ze op Koningsdag toch zij aan zij door dezelfde straat. Voor één dag vervagen de verschillen en staan we samen, met elkaar, bij elkaar met een doel: er een fijne dag van maken.

Wat tradities écht zijn

In een tijd waarin religie afneemt, traditionele verbanden losser worden en we steeds individualistischer worden en verder van elkaar af komen te staan, blijft één menselijk verlangen overeind: het verlangen naar betekenisvolle verbinding. Psychologen noemen dit het belang van rituelen zonder religie. Rituelen die we niet doen uit geloof, maar uit gevoel. Omdat ze ons even losmaken van het alledaagse. Omdat ze ons herinneren aan iets dat groter is dan onszelf.

Koningsdag is daar een fantastisch voorbeeld van. Er is geen officieel programma dat gevolgd moet worden. Je mag doen wat je wil, maar toch staat iedereen er even bij stil. Zodra de datum nadert, verschijnt het oranje in de etalages, worden de oranje gebakjes verkocht, dansfeesten en concerten worden geregeld, mensen maken mensen plannen met familie en vrienden, kinderen duiken de zolder op om hun oude speelgoed te verzamelen en maken zich klaar voor de vrijmarkt. We gaan samen iets doen – of dat nou een dansfeest, een vrijmarkt of een dagje in de tuin is met vrienden of bekenden, het maakt niet uit wat het is, maar we doen iets samen.

Tradities zijn geen verouderde gewoontes, het is niet iets wat we altijd zo hebben gedaan en daarom maar blijven doen. Tradities weerspiegelen menselijke behoeften. Ze geven plezier aan onze dag, structuur aan ons jaar en betekenis aan ons leven.  In de psychologie worden tradities gezien als ‘sociale lijm’: ze verbinden ons met elkaar én met iets dat groter is dan onszelf. Juist in een tijd van snelle verandering wordt dat steeds waardevoller.

Koningsdag als cultureel ritueel

Koningsdag is dus een prachtig voorbeeld van zo’n modern ritueel. Je hoeft niet te weten hoe oud Willem-Alexander is om plezier te hebben. Het is niet de koning die we vieren, maar het collectieve gevoel: de kleur oranje, de rommelmarkt, het biertje, de muziek. Het is een dag waarop de samenleving even geen hokjes kent.

Juist in een wereld waarin alles mogelijk lijkt, maar we soms een gevoel van leegte ervaren, geven tradities zoals Koningsdag ons de kans om weer een gevoel van verbondenheid te ervaren. Dat we gewoon even willen meedoen aan iets dat groter dan onszelf is, is een normaal menselijke behoefte. Het is een herinnering aan het feit dat we sociale wezens zijn.

Dus… waarom vieren we het?

Omdat we mensen zijn. En mensen houden van betekenis geven aan het leven, ritme, verbondenheid, en gedeelde ervaringen. We hebben geen koning nodig om Koningsdag waardevol te vinden. Sterker nog: het feest is misschien juist zo sterk geworden doordat we het zijn gaan vullen met wat wij belangrijk vinden – niet wat ons wordt opgelegd. We mogen even ontsnappen aan de dagelijkse sleur, en we mogen zelf kiezen hoe we dat willen doen. En we zijn samen, met ons allen, met elkaar en dat voelt fijn.

En dat maakt Koningsdag een spiegel van onze tijd: losser in vorm, maar niet minder diep in gevoel. Misschien vieren we op 27 april niet zozeer de koning. Misschien vieren we vooral dat we, ondanks alles, nog steeds met z’n allen op straat staan. Misschien vieren we niet de koning, maar de kracht van samen zijn.